Chùa Một Cột (The One Pillar Pagoda) là một ngôi chùa Phật Giáo có tánh cách lịch sử nằm trong lòng thủ đô Hà Nội. Nó được Vua Lý Thái Tông xây cất năm 1049. Nó còn được biết đến với tên Chùa Mật (gọi theo Hán-Việt là Nhất Trụ tháp 一柱塔), Diên Hựu tự (延祐寺) hoặc Liên Hoa Đài (蓮花臺, “đài hoa sen”).
Mấy năm trước vợ chồng tôi thăm viếng miền Bắc, và có ghé ngang qua đây. Cùng với Chùa Hương (Perfume Temple), đây là hai trong số những ngôi chùa độc đáo nhất có tánh cách tiêu biểu của nước Việt Nam.
Tương truyền ngày xưa Vua Lý Thái Tông (1028-1054) không có con trai nối dõi. Một đêm Vua nằm mơ thấy Phật Quan Âm ngồi trên tòa sen bồng một đứa bé trai trao cho ông. Ông cưới một cô gái nông dân và sanh được một đứa con trai.
Để tỏ lòng nhớ ơn đối với Phật Quan Âm, Vua cho xây một ngôi chùa tại nơi trong mộng Vua gặp Bà. Chùa này nằm trên một cột, giống như trong mộng Vua thấy Bà ngồi trên tòa sen. Đó là Chùa Một Cột nguyên thủy. Vua đặt tên chùa này là Diên Hựu Tự, có nghĩa là “Phúc lành dài lâu” hay “Phước bền dài lâu”.
Ngày khai mạc Chùa, Vua đến đây làm lẽ tắm Phật. Lễ này được các nhà sư và nhân dân thành Thăng Long tham dự. Sau lễ tắm Phật là lễ phóng sinh. Vua thả một con chim cho tự do bay lên trời. Nhân dân reo mừng và cũng thả chim bay tự do. Suốt triều đại của nhà Lý, lễ này được lập lại hàng năm nhân ngày Phật Đản.
Năm 1105 Vua Lý Nhân Tông cho sửa Chùa, và đúc một cái chuông khổng lồ tên “Giác thế chung” (Chuông thức tỉnh người đời). Chuông nặng quá không dựng lên được, nên không sử dụng được. Người ta phải để chuông trong ruộng gần đó. Ruộng này có nhiều rùa nên chuông được gọi là Quy Điền Chuông (Chuông ruộng rùa). Chuông này là một trong 4 công trình lớn của nước Việt Nam thời đó, là: tháp Báo Thiên, chuông Quy Điền, vạc Phổ Minh và tượng Quỳnh Lâm.
Đầu thế kỷ 15 nhà Minh bên tàu xâm chiếm Việt Nam. Năm 1426 người chiến sĩ sau này trở thành Vua Lê Lợi đã đánh đuổi giặc Tàu. Trước khi rút lui, quân Tàu thiếu thốn khí giới đã phá hủy chuông Quy Điền để đúc khí giới. Đó là lý do chuông này không còn nữa.
Năm 1954 quân đội Pháp trước khi rút khỏi Hà Nội đã phá hủy chùa này. Chùa hiện nay được xây dựng lại dựa vào bảng vẻ của chùa Cổ. Mặc dầu không phải là Chùa nguyên thủy, nhưng chùa Một Cột ngày nay vẫn mang nhiều tánh cách lịch sử biểu tượng.
Đây là một trong những biểu tượng của thủ đô Hà Nội. Ngoài Hà Nội, ở Saigon và thủ đô Moscow cũng có một bản sao chùa nầy. Chùa Một Cột ở Saigon được xây ở quận Thủ Đức cuối những năm 1950 đầu những năm 1960. Hình chùa này được đút ở mặt sau đồng tiền kim loại 5000 đồng của Việt Nam.
Năm 2010 Hà Nội và nước Việt Nam ăn mừng Thăng Long được 1,000 tuổi. Xin chia sẻ với các bạn một vài hình ảnh chùa Một Cột, được sách Guinness Việt Nam ghi nhận là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam”. Lịch sử chùa Một Cột gắn liền với lịch sử thành Thăng Long và Hà Nội hơn 900 năm nay. (Sẽ bổ túc sau)
Việt Nam, Quê hương mến yêu 